پایگاه خبری میهن خبر

برجام، ماندن یا نماندن؛ مسئله این است

ماندن و نماندن در برجام به مساله مهم عرصه دیپلماسی کشور تبدیل شده است توافقی که به رغم همه انتقادات و دل نگرانی های موجود, به شرط اجرای بی کم وکاست از سوی طرف های غربی می توانست پایانی باشد بر همه حواشی به وجود آمده بر سر فعالیت هسته ای ایران. اما پس از خروج آمریکا و بازگشت تحریم های ثانویه همه چیز به روزهای قبل از برجام برگشته است و با معادله ای روبرو هستیم که در این گزارش به بررسی زوایای پیدا و پنهان آن پرداخته ایم.

برنامه جامع اقدام مشترک توافقی بین ایران و گروه 1+5 بود که   شامگاه سه شنبه 23 تیرماه 94 پس از 22 ماه مذاکره نهایی شد. سندی که امروز آن را به نام برجام می شناسیم.

ایران برای رسیدن به این  توافق مشترک و لغو تحریم ها از سال 85 وارد مذاکرات فشرده ای با گروه 1+5 شامل 5 عضو دائم شورای امنیت به علاوه آلمان شد، اما پیش از این تاریخ نیز مذاکرات هسته ای در قالب مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی فرانسه، بریتانیا و آلمان از سال 1382 آغاز شده بود و بیانیه سعدآباد و توافق نامه های بروکسل و پاریس ماحصل این مذاکرات بود که در آنها در قبال تلاش برای عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی توسط اروپاییان و خروج پرونده ایران از شورای امنیت، ساخت و توسعه سانتریفیوژهای جدید و توسعه فعالیت های مرتبط با غنی سازی توسط ایران متوقف می شد و پروتکل الحاقی به طور داوطلبانه و نه به عنوان یک تعهد قانونی شکل اجرایی می گرفت و ایران به عضویت ان پی تی در می آمد، اما بعدها و در آخرین ماه دولت سید محمد خاتمی، بنا به مصالحی این اقدامات متوقف شد و فعالیت هسته ای کشورمان از سر گرفته شد و در ژانویه 2006 تاسیسات هسته ای نطنز فک پلمپ شد و در همان سال ایران توانست به باشگاه کشورهای اتمی دنیا وارد شود، اما با وجود آنکه این فک پلمپ با نظارت ماموران آژانس بین المللی انرژی اتمی بود, شورای امنیت قطعنامه ای علیه برنامه هسته ایران به تصویب رساند و براساس آن مدعی شد فعالیت صلح آمیز هسته ای ایران مخل امنیت و تهدیدی علیه صلح و ثبات منطقه ای است و پس از آن قطعنامه های 1747 ، 1835 ، 1803 و 1929 در کنار قطعنامه اولیه 1735 ، پنجگانه  فشار علیه ایران توسط 1+5 را تشکیل دادند.

بعد از آن بود که جمهوری اسلامی ایران برای  عبور از فشار و اثبات صلح آمیز بودن فعالیت هسته ای خو در 24 مرداد 84 زمانی که علی لاریجانی دبیری شورای عالی امنیت ملی و مسئولیت مذاکرات در خصوص پرونده هسته‌ای را بر عهده گرفت، در طول 26 ماه مذاکره بارها با خاویر سولانا نماینده عالی وقت سیاست امنیتی و خارجی مشترک اتحادیه اروپا دیدار کرد و در ادامه این گفت‌وگوها و پس از استقرار دولت نهم، دبیر شورای عالی امنیت روسیه و وزیر خارجه چین به روند مذاکرات اضافه شدند، و به روایت علی اکبر ولایتی در آن زمان به توافق نزدیک شده بودیم اما وقتی یکی از مقامات کشور در نماز جمعه گفته بود که ما مذاکره نمی‌کنیم  آقای سولانا عقب‌نشینی کرد.

نشست خبری علی لاریجانی و خاویر سولانا در جریان مذاکرات هسته ای

  بعد از آن و در پی اختلاف علی لاریجانی با روش ها و مواضع رئیس دولت نهم او از سمت خود استعفا کرد واین بار ایران در ژنو، بغداد، استانبول، مسکو و آلماتی با 1+5  با رویکردی جدید بر سر میز مذاکره نشست، مذاکراتی که  توسط مسئول وقت دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی سعید جلیلی، که در نهایت بدون نتیجه روشنی وبا 6قطعنامه جدید علیه کشورمان متوقف شد.

مذاکره سعید جلیلی با مسئول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا

اما پس از مراسم تحلیف حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور ، وزیر خارجه روسیه در سخنانی گفت که 1+5 پیشنهادات جدیدی برای از سرگیری مذاکرات با ایران دارد و مذاکرات هسته ای این بار با مسئولیت محمدجواد ظریف دیپلمات کارکشته ایرانی که حالا وزیر خارجه دولت حسن روحانی شده بود، آغاز شد با هدف خارج کردن پرونده ایران از شورای امنیت سازمان ملل و لغو کلیه تحریم‌های صورت گرفته علیه ایران در پرونده اتمی توسط اتحادیه اروپا و آمریکا دنبال شد و منجر به توافقی شد که دی ماه 94 روند اجرایی به خود گرفت.

براساس برجام بخشی از فعالیت هسته ای ایران و توسعه تجهیزات آب سنگین و انباشت سوخت متوقف شد و تا 15 سال ایران موظف به کاهش سطح غنی سازی و ذخیره سوخت شد و بازرسی های گسترده و عندالمطالبه ای از همه تاسیسات هسته ای ایران آغاز شد.

همچنین تاسیسات فردو که پیش از آن برای غنی سازی و ایجاد آبشارهای سوخت توسعه یافته بود، به تاسیساتی جهت تولید ایزوتوپ های پرتوزا برای اهداف پزشکی تبدیل شد و ایران تنها با نظارت آژانس اجازه تحقیق و توسعه در سایت نطنز را به مدت 8 سال پیدا کرد، و در مقابل طرف غربی موظف به لغو تحریم های هسته ای و تحریم های شورای امنیت و تحریم های ثانویه آمریکا شد و در این مسیر ایران توانست قراردادهای مهم تجاری با کشورهای اروپایی امضا و اقدام به خرید هواپیما و توسعه تاسیسات نفتی خود کند.

اما به یکباره و با حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید معادله برجام شکل جدیدی به خود گرفت. معادله ای پیچیده و چند مجهولی که تنها سایه ای از برجام را با خود به همراه داشت.

آمریکا رسما 18 اردیبهشت 97 از برجام خارج شد و پس از آن سران سه کشورهای اروپایی اعلام کردند کماکان قطعنامه شورای امنیت مبنی بر تایید برجام لازم الاجراست، اما برجام دیگر پس از دوسال و نیم با چالشی جدی مواجه شده بود، و ایران اعلام کرد اروپایی ها باید در قالب برجام به تعهدات خود عمل کنند، اما تاکنون اروپایی ها تنها از اقدام آمریکا ابراز تاسف کرده و در عمل هیچ اقدامی نکرده اند. شِل،توتال ، رنو، نایکی و بسیاری دیگر از شرکت های اروپایی و چند ملیتی از ایران رفتند و بوئینگ و ایرباس قراردادهای خود را با ایران لغو نمودند.

پس از این بود که اروپایی ها سازوکار مالی موسوم به SPV را مطرح کردند. سازوکاری که برخی از همان ابتدا معتقد بودند تنها شکل نمادین دارد و برخی نیز آن را شروعی برای رهایی اروپا از وابستگی اقتصادی به آمریکا دانستند. ادعایی که خیلی زود "برونو لومیر" وزیر اقتصاد فرانسه آن را نقض کرد و گفت: اروپا قادر نیست ارباب سرنوشت اقتصادی خود باشد.

حالا به نظر می رسد SPV به سرنوشت برجام دچار شده و پس از ماه های مذاکره و وعده های مختلف اروپایی ها رئیس کنفرانس امنیتی مونیخ در واکنش به دستگیری یک فرد دوتابعیتی در آلمان به اتهام آنچه که جاسوسی برای ایران خوانده شده، ادعا کرد ایران با چنین رفتارهایی تنها حفظ برجام را سخت‌تر خواهد کرد و باب جدیدی برای بهانه جویی های اروپای  باز کرده صرف نظر از اینکه اساسا آیا سازوکار مالی اروپا حتی در صورت نهایی شدن می تواند منافع برجامی کشورمان را تامین کند ماندن یا نماندن ایران در برجام به مساله ی جدی ای تبدیل شده است؛ البته مقام معظم رهبری در خصوص ادامه مذاکره با اروپا و برجام اخیرا نظری مهم و راهگشا داشتند:

مقامات ایرانی هیچ گاه اعلام نکردند قصدی برای خروج از برجام دارند اما ذوالنوری رئیس کمیته هسته ای کمیسیون امنیت ملی در گفت و گو با خانه ملت معتقد است: اگر ما به حقوق هسته ای و برجامی خود نرسیم و اروپایی ها خلاء نبود آمریکا را پر نکنند تولید انبوه سوخت برای مقاصد صلح آمیز را دنبال می کنیم چرا که امروز ما از مزایای بسیاری که در صنعت هسته ای وجود دارد بخاطر تعهدات برجامی محروم هستیم و اگر غربی ها به تعهدات خود عمل نکنند عقل حکم می کند که ما به صورت یکجانبه در برجام باقی نمانیم.

در مقابل برخی مسئولین دولتی معتقدند آمریکا با خروج از برجام وجه خود را تخریب کرده ولی آیا آنچه که ما از برجام می خواستیم تخریب وجه آمریکا بوده؟

البته شرایط امروز کشور تصمیم در این باره را سخت و پیچیده کرده اما باید پذیرفت برجام که در صورت عدم عهدشکنی آمریکایی ها تبدیل به توافقی تاریخی و مهم برای ما می شد دیگر اثرگذاری گذشته را ندارد  و اتحادیه اروپا نیز بجای عمل به وعده های خود به نوعی طرف ناقض توافق، یعنی آمریکا قرار دارد. در چنین وضعیتی ماندن یا نماندن ما در برجام مساله ای مهم است، بدیهی است که بیانیه‌های سیاسی اروپا بدون پشتوانه اجرایی هیچ نفعی برای ایران ندارد و ادامه این وضعیت برجام را به توافقی تبدیل کرده که  طرف ناقض, برنده و طرف پایبند, بازنده است. البته در مقابل این نگاه نقوی حسینی عضو کمیسیون امنیت ملی معتقد است: ما نباید از برجام خارج شویم چراکه جو روانی علیه ما در دنیا به وجود می آید.  در این وضعیت ما باید به دنبال توسعه ظرفیت هایی برویم که در غالب برجام محدودیتی برای ما ندارد و با این تصور که برجام مرده است مسیر خود را طی کنیم.

حال باید منتظر ماند و دید برجام که به قول سفیر ایران در بروکسل مقر اتحادیه اروپا "به تارمویی بند است" چه سرنوشتی پیدا می کند و مسئولین ارشد نظام چه تصمیمی خواهند گرفت.البته باید توجه داشت ماندن در برجام شاید دیگر سودی برای ما نداشته باشد اما خروج از آن نیز دست آویز جدیدی برای فشار علیه کشورمان می شود، و ما قطعا" محکوم به تلاش و تدبیر در مورد آن و پرداختن به ظرفیت های ژئوپولوتیکی، ملی، منطقه ای و اقلیمی در کنار توسعه روابط با دوستان سنتی خود هستیم.